Controle : wat kun je sturen en wat loslaten?

Wat er in het leven op je afkomt heb je niet in de hand, maar wel hoe je erop reageert. Richt je dus vooral op de dingen waar je controle over hebt, zeggen psychologen; dat is namelijk veel gezonder. In dit artikel geef ik je een aantal handvaten mee om te leren loslaten! Want zeg nou zelf, controle is ook niet alles. 

Ter voorbeeld: ooit had ik een baan waarin de werkomgeving heel erg wennen was. We zaten met een stuk of dertig collega’s in een doodstille kantoortuin. Wanneer ik iets zei of vroeg over iets wat losstond van het werk, kreeg ik slechts korte reacties. Ik ben me gaan afvragen hoe ik deze situatie kon verbeteren.

Ons hele leven maken we ons druk om van alles en nog wat. Van zwijgzame collega’s en overlijden tot overtollige kilo’s, en zieke kinderen. En dan is er ook nog eens het wereldleed, met terroristische aanslagen, kinderarbeid en miljoenen verhongerende mensen. Op sommige situaties hebben we zelf wel een beetje invloed, op andere totaal niet. Op dieet gaan of een nieuwe job zoeken is altijd mogelijk, maar tegen het wereldvoedselprobleem of ernstige ziekten zoals kanker valt als individu niet aan te beginnen.

Mentaal kun je daar veel energie aan verliezen en er gefrustreerd van raken. Been there, done that. Om dit te voorkomen kun je de kwesties het beste in het juiste vakje stoppen:

Twee cirkels

Om ieder van ons ligt een ‘cirkel van betrokkenheid’ daar binnen vallen alle zaken en problemen waarbij we onszelf betrokken voelen. De dingen die ons naar het hart gaan. Op een deel van deze dingen hebben we geen invloed. Het advies is om die dingen wat minder aandacht te geven. Ze kosten je immers alleen maar energie en leveren niets positiefs op. Denk bijvoorbeeld aan de weersvoorspellingen voor je vakantie (aan regen kun je toch niets veranderen en je ticket heb je toch al betaald) of een vriend die altijd beren op de weg ziet bij je enthousiaste plannen: je kunt hem niet overtuigen, dus het is verspilde moeite.

Binnen de cirkel van betrokkenheid ligt een tweede cirkel, een kleinere: de cirkel van invloed. In de situatie voet die zorgelijke vriend heb je bijvoorbeeld wel controle over jezelf. Je kunt bepaalde gespreksonderwerpen bij hem vermijden en je enthousiasme delen met een ander.

Het heeft grote voordelen om zo in het leven te staan. Wanneer je je opwindt over dingen waar je niets aan kunt veranderen, word je onnodig boos, gefrustreerd en in de ergste gevallen zelfs bitter. Bovendien krimpt je invloed steeds verder, doordat je energie opraakt aan zinloos tobben. Maar wanneer je de problemen aanpakt die binnen de cirkel van invloed vallen en die je dus wel kunt veranderen, of als als je vaardigheden inzet om mensen en omstandigheden tot verandering te bewegen die daarvoor openstaan, kom je psychologisch is een opwaartse spiraal terecht. Je gevoel van invloed zal groeien en dat vergroot dan weer je gevoel van welbevinden.

Het verschil zien

Dat klinkt lekker logisch, maar de praktijk is lastig. Het gebed van de Amerikaanse theoloog-filosoof Reinhold Niebuhr uit 1937, dat later als schietgebed werd overgenomen door de Anonieme Alcoholisten, is niet voor niets zo’n bekende tegelwijsheid geworden. ” Geef me de moed om te veranderen wat ik kan veranderen; en geef me het inzicht om het verschil tussen beide te zien.”

Soms is het onderscheid overduidelijk. De Europese vluchtelingencrisis kun je bijvoorbeeld niet oplossen, maar je kunt wel een hulpactie op touw zetten of bijvoorbeeld taalles geven aan vluchtelingen. Daarnaast is er een grijze zone waarbinnen het niet altijd makkelijk te zien is of je nu wel of geen invloed hebt, en hoe die invloed er dan uit ziet. Zo kreeg ik het soms wel voor elkaar om een praatje in de stille kantoortuin te maken en de volgende dag weer niet. Was die eerste toeschietelijkheid het gevolg van mijn aanpak, of van het toevallige goede humeur van die collega? Ik heb er geen controle op.

Binnen de cirkel van invloed is er nog een verschil: directe en indirecte invloed. Directe invloed kunnen vooral uitoefenen op ons eigen gedrag en keuzes: die kunnen we immers zelf veranderen. Ik wil bijvoorbeeld gezonder leven, daarom ben ik mijn mijn eetpatroon gaan aanpassen en ga ik meer bewegen. Op anderen hebben we vooral indirecte invloed; hun gedrag kunnen we wel een beetje sturen, maar niet honderd procent. Als je zelf heel vriendelijk tegen iemand bent, is de kans groot dat je vriendelijkheid terug krijgt. Heb jij een kwaaie kop, dan is de kans groot dat de ander ook negatief reageert. Maar wanneer je vriendelijkheid geeft en de ander is bijvoorbeeld net zijn baan kwijt geraakt, dan heeft je vriendelijkheid wellicht helemaal geen impact.

Te weinig controle: 3 tips

Inschatten of je wel of geen invloed hebt is vooral lastig in sociale situaties. Voorbeeld: Je stuurt een collega aan die zich niet aan de opdrachten houdt, en wanneer je haar hier op aanspreekt zegt ze wel ja maar doet vervolgens toch nee. Een situatie waar je weinig controle op denkt te hebben toch? Met deze tips pak je de situatie aan om deze situatie aan:

1. Onderzoek je eigen perceptie. Waar je zelf invloed op hebt, is vaak een kwestie van beleving. Toets daarom bij kennissen, collega’s, familieleden en vrienden hoe zij je invloed op deze collega inschatten.
2. Proberen en leren. Probeer verschillende manieren van aanpak en kijk wat voor effect die hebben. Het is belangrijk om na elke poging een reflectiemoment in te plannen. Vraag jezelf daarbij af: waarom ging het zo? Lag het aan mij en mijn gedrag? Lag het aan de omstandigheden? Stel jezelf vervolgens de vraag of je het de volgende keer anders kunt doen.
3. Kijk terug! Welke stappen heb je vroeger gezet in vergelijkbare situaties? Wat was daarvoor toen nodig? Welke twijfels had je toen en hoe is het uiteindelijk goed gekomen? Dit kan je weer even een boost geven in je zelfvertrouwen.

Moeite met loslaten? stel jezelf 3 vragen:

Soms is er geen andere oplossing dan te accepteren dat je op iets geen greep hebt en het los te laten. Maar accepteren is niet alles willoos over je heen laten komen. Maar wat is accepteren dan wel? Aanvaarden dat de situatie is zoals ze is en niet meer vechten tegen de realiteit; inzien dat je je best hebt gedaan, maar dat je verwachtingen niet zijn uitgekomen.

1. Is mijn gedachte realistisch? De relatie is anders verlopen dan je hoopte en dat hoort nu eenmaal bij het leven. De gedachte ‘Ik moet iets doen, het mag niet zomaar gebeuren’ is wel menselijk en begrijpelijk, maar niet realistisch.
2. Is mijn gedachte logisch? Voor jezelf wel, want jij en misschien nog andere mensen zouden zo snel niet opgeven. Ik ben zelf ook niet het type van opgeven. Maar voor anderen niet, want sommigen zullen wel sneller de handdoek in de ring gooien.
3. Helpt het om deze gedachte te hebben, en te blijven zitten met negatieve gevoelens? Daarop is het antwoord meestal ‘nee’, want vaak maak je er alleen jezelf ongelukkig mee.

Door bewust na te denken over deze vragen, kun je beter verwerken dat het niet gegaan is zoals jij ideaal vond, maar dat je daar geen controle over had. Door die accepteert creëer je rust in je hoofd. Het onbedoelde gevolg is dat je blijvend breder wordt. Je gaat bijvoorbeeld zien hoe je nieuwe mensen kunt leren kennen en hoe je in een later stadium toch een gesprek met je ex-partner kunt voeren. Op die Maier kan accepteert juist weer leiden tot meer eigen invloed.

Loterij illusie

Best lastig is dat we over het algemeen veel te optimistisch zijn over hoeveel invloed we hebben op situaties of gebeurtenissen. Psychologen noemen dat ‘de illusie van controle’: de menselijke neiging je eigen invloed groter in te schatten dan die daadwerkelijk aantoonbaar is.  Dit fenomeen werd ergens in 1975 vastgesteld door Amerikaanse psycholoog Ellen Langer, een hoogleraar aan Harvard. Uit haar experimenten is gebleken dat mensen op de gekste dingen invloed denken te hebben. Proefpersonen dachten bijvoorbeeld meer kans te hebben op het winnen van de loterij als ze zelf hun cijfers mochten kiezen. Of dat mensen harder gooien tijdens dobbelen als ze hogere cijfers wilden en juist zachter voor lagere cijfers. Allemaal in de illusie dat ze hiermee invloed uitoefenden op het resultaat, terwijl ze die in werkelijkheid helemaal niet hadden.

De ‘illusie van controle’ is een gezonde neiging en een belangrijk onderdeel van een optimistische levensinstelling. Optimistische mensen geloven bij positieve situaties dat ze daar zelf invloed op hebben uitgeoefend. Oftewel ; hun eigen gedrag of karakter is ervoor verantwoordelijk. Bij negatieve situaties denken ze er juist geen invloed op te hebben gehad. Ter voorbeeld: Wanneer iemand slaagt voor een examen denken ze dat ze zijn geslaagd vanwege de goede voorbereiding en wanneer ze zakken; dan waren de vragen te moeilijk of irrelevant, of had de docent de stof niet juist uitgelegd.

Pessimisten doen precies het omgekeerde. Die denken namelijk invloed te hebben op negatieve situaties en bij positieve situaties zoeken ze de oorzaak weer elders. Om terug te gaan naar het examen… Als ze zakken voor een examen denken ze dat ze niet slim genoeg zijn om het te kunnen leren en wanneer ze slagen wordt er geroepen dat de vragen heel makkelijk waren.

Vertel eens, ben jij de optimist of de pessimist?

Meer kans van slagen

Of de optimisten zichzelf nu een voor ogen draaien of niet, uit onderzoek blijkt telkens dat het allerlei voordelen heeft om te geloven in je eigen invloed op positieve gebeurtenissen en die invloed zelfs wat te overschatten. Optimisten zijn bijvoorbeeld fysiek en geestelijk gezonder dan pessimisten (dus dat is wat er aan mij scheelt haha!). Ze hebben betere relaties omdat mensen het leuker vinden om met ze om te gaan. Verder blijken optimisten ook een stuk succesvoller in hun carriere.

Niet iedereen die probeert zal slagen, maar wie niet probeert zal in ieder geval niet slagen

Ook wanneer het gaat om je persoonlijke eigenschappen of vaardigheden is het slim om stevig te geloven in je eigen invloed daarop. Want hoe meer je daarin gelooft, des te groter is je daadwerkelijke invloed. Die self-fulfilling prophecy gaat bijvoorbeeld op voor intelligentie. Niet iedereen die probeert zal slagen, maar wie niet probeert zal in ieder geval niet slagen. Om in te kunnen schatten hoe groot je invloed in diverse situaties is, bestaan dus verschillende manieren: Covey adviseert gezonde realisme, Seligman benadrukt de positieve effecten van optimisme en Ben Tiggelaar verenigt beide inzichten in wat hij noemt ‘ optimistisch realisme”: Schat je invloed zo realistisch mogelijk in, maar rond een beetje af naar boven.

Voor dit artikel heb ik de volgen boeken gelezen en als bron gebruikt:

• Stephan Covey – De zeven eigenschappen van effectief leiderschap|
• Ben Tiggelaar- De kleine Covey

bron afbeeldingen